Profilaktyka logopedyczna u noworodków i niemowlaków

Wśród społeczeństwa nieustannie wzrasta świadomość dotycząca aspektu rozwoju ich dzieci. W gabinetach logopedycznych spotykamy coraz więcej rodziców   z noworodkami i niemowlakami.  Często jednak logopedów odwiedzają pacjenci, u których profilaktyka zakończyła się na ocenie wędzidełka językowego oraz funkcji ssania na oddziale poporodowym. Profilaktyka logopedyczna ma na celu przede wszystkim zapobieganie i prawidłowe stymulowanie sfery komunikacji, a także rozwijanie aparatu artykulacyjnego już od pierwszych dni życia.  Pomaga to uniknąć problemu ewentualnych wad wymowy  w przyszłości.

Pierwszym etapem prawidłowego rozwoju aparatu artykulacyjnego jest pobieranie pokarmu poprzez ssanie. Na tym etapie rodzice zmagają się z wieloma trudnościami zaczynając od niechęci noworodka do jedzenia, poprzez wyciekanie pokarmu kącikami warg, zbyt długim czasie karmienia kończąc na nadmiernym ulewaniu i nieprawidłowym przyroście masy ciała. Specjalista w tej sytuacji pomaga dziecku i jego mamie prawidłowo dostawić się do piersi, wybierając optymalną pozycję. W przypadku karmienia butelką bardzo istotny jest jej odpowiedni dobór. Dużą rolę odgrywa tu jej kształt, materiał, a także przepływ pokarmu przez jej smoczek. Na rynku możemy spotkać szeroką gamę butelek. Niestety często rodzice popełniają błąd przy ich doborze. Butelka do karmienia powinna być dostosowany do indywidualnych predyspozycji dziecka, m. in. budowy aparatu artykulacyjnego (podniebienia, języka, warg, ), szybkości pobierania pokarmu oraz oceny odruchu ssania.

Podobnymi kryteriami opiekunowie powinni się kierować podczas wyboru smoczka-uspokajacza. Kwestia konieczności jego używania należy do osoby, która z noworodkiem/niemowlakiem spędza większą część doby. Należy pamiętać, że dorośli są w stanie poradzić sobie z emocjami na wiele różnych sposobów, które są akceptowalne społecznie. Mały człowiek nie posiada takiej umiejętności. Jeśli zawodzą inne sposoby na uspokojenie dziecka, np. tulenie, ukołysanie smoczek może okazać się dobrym wyborem i wbrew ogólnej opinii nie wpłynie na wady wymowy i wady zgryzu. Nie należy korzystać z niego również w nadmiarze w ciągu doby. Warunkiem jednak jest to, żeby został odstawiony w odpowiednim momencie. Odruch ssania u dziecka powoli wygasa około 7 miesiąca życia na rzecz odruchu żucia i gryzienia, kiedy ma miejsce etap rozszerzania diety. To też najlepszy moment na odstawienie smoczka-uspokajacza.

Prawidłowa stymulacja odruchu ssania odżywczego (pobieranie pokarmu)  i nie odżywczego (ssanie w celu wyciszenia i uspokojenia) ma wpływ na kolejny etap jakim jest rozszerzanie diety. Jest on także kluczowy w kontekście rozwoju mowy.   W gabinetach logopedycznych często można spotkać pacjentów, którzy w wieku powyżej 18 miesięcy   w dalszym ciągu przyjmują pokarm poprzez ssanie. To niepokojący sygnał, który może skutkować w przyszłości realizacją wielu głosek w sposób między zębowy. Język podczas połykania zostaje na dole, a powinien nabierać zdolności unoszenia się ku górze do podniebienia. Ssanie niestety utwierdza go przy dnia jamy ustnej blokując kolejny krok  w rozwoju aparatu artykulacyjnego, jakim jest połykanie typu dojrzałego, kiedy to czubek języka i boki unoszą się ku górze do podniebienia. W podobny sposób oddziałuje na rozwój narządów mowy zbyt długie podawanie posiłków w formie płynnej lub półpłynnej, jak zblendowane zupy, musy i inne tzw. papki.

Dobór odpowiedniej faktury posiłków pomaga uniknąć ograniczenia repertuaru żywieniowego, ale zadba także o odpowiedni rozwój aparatu mowy i nadwrażliwości w sferze orofacjalnej. Warto tu wspomnieć o funkcjach prymarnych. Jedną z istotniejszych funkcji u noworodka i niemowlaka jest pozycja spoczynkowa warg, języka i sposób oddychania. Aby aparat artykulacyjny działał prawidłowo od początku rodzice powinni kontrolować sposób oddychania dziecka podczas snu. Prawidłowo pacjent powinien oddychać nosem przy zamkniętej buzi. Dodatkowo język powinien znajdować się u góry, tuż przy podniebieniu. To jednak specjalista ocenia czy pozycja jest prawidłowa, ponieważ można spotkać się z sytuacją, gdzie język jest u góry, jednak ułożony zbyt wąsko bądź jest zbyt napięty. Aby wspomóc domknięcie buzi, które często nie jest prawidłowe od samego początku należy umożliwić dziecku pracę odpowiednich mięśni. Mięsień żwacz, który jak nazwa wskazuje odpowiada za przeżuwanie pokarmu  w dużej mierze wspomaga domknięcie mięśnia okrężnego, czyli warg. Dzięki jego prawidłowej pracy zwiększa się prawdopodobieństwo domknięcia buzi w pozycji spoczynkowej.  Natomiast usunięcie w odpowiednim momencie butelki ze smoczkiem i jej zamiana na kubek otwarty wspomoże w unoszeniu języka ku górze. W celu korekty nieprawidłowej pozycji spoczynkowej mięśnia okrężnego i języka należy udać się do logopedy, który zaprezentuje sposoby korekty nieprawidłowych wzorców . Wklejanie języka w podniebienie umożliwia dziecku karmionemu mlekiem prawidłowe oczyszczanie się języka, brak białego nalotu do 1.5 h po jedzeniu i uniknięcie pleśniawek.

Logopeda zajmuje się przede wszystkim kwestiami związanymi z wadami wymowy, korygowaniem brzmienia posiadanych głosek oraz wywoływaniem  i utrwalaniem nowych. Neurologopeda zajmuje się szerszym spektrum. Posiada wiedzę na temat różnych postaci zaburzeń mowy, np. spowodowanych uszkodzeniem ośrodkowego układu nerwowego oraz sposobu ich terapii. Jest on w stanie zauważyć również na wczesnym etapie istotne nieprawidłowości w ogólnym rozwoju dziecka, dzięki czemu można w porę podjąć odpowiednie kroki w celu poprawy aktualnego stanu rozwoju. Przekazuje wskazówki jak usprawniać funkcje poznawcze od pierwszych chwil życia dziecka.

Profilaktyka logopedyczna u noworodków i niemowlaków pełni bardzo ważną funkcje w rozwoju małego człowieka. Może uchronić przed problemami ogólnorozwojowymi u pacjentów w wieku przedszkolnym, wczesnoszkolnym, ale także  i u tych starszych.

Neurologopeda:

Martyna Kościelniak-Jaroszek